اختلالات سایکوسوماتیک (روان تنی)

مفهوم روان تنی و اختلال سایکوسوماتیک

اختلال سایکوسوماتیک اختلالی روانپزشکی است که سلامت ذهنی و و سلامت جسمی را به هم مرتبط می‌کند. این اتفاق به گونه‌ای است که عملکرد فیزیولوژیکی بدن تحت تأثیر تنش‌های روانی قرار می‌گیرد و باعث ایجاد بیماری های جسمی می‌شود یا بیماری قبل موجود در فرد را بدتر می‌کند.

همچنین به عنوان اختلال روانی فیزیولوژیک شناخته می‌شود. تحریک نادرست سیستم عصبی خودمختار، که عملکرد اندام های داخلی را تنظیم می کند، مسئول تکامل این اختلال است و منجر به اختلال در اندام های عملکردی می‌شود.

در زبان فارسی معادل واژه سایکوسوماتیک را روان تنی دانسته‌اند که خود این کلمه از دو کلمه روان و تن و تاثیر این دو روی هم نشات گرفته است که اولین نظریه پرداز آن فروید می‌باشد. بسیاری از بیماریهای روانپزشکی از تاثیر اجزای زیستی، روانی، اجتماعی و باورهای دینی نشات می‌گیرند.

علت پیدایش اختلالات روان تنی (سایکوسوماتیک)

علت دقیق ایجاد اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) ناشناخته است. مطالعات نشان می‌دهد که اختلالات فیزیکی مرتبط با استرس روانی به دلیل فعالیت زیاد تکانه های عصبی ارسال شده از مغز به سایر قسمت های بدن است که می‌تواند باعث ترشح آدرنالین در خون شود و منجر به حالت اضطراب شود. این وضعیت می‌تواند توسط عوامل مختلف در زندگی فرد به شرح زیر ایجاد شود:

• ژنتیک: چندین مطالعه بیان می‌کند که انحرافات ژنتیکی خاص در یک فرد ممکن است مستقیماً باعث این وضعیت شود.
• شرایط بیولوژیکی نامنظم: تغییر در متابولیسم گلوکز، سطح اسید آمینه سرم و غیره می‌تواند باعث اختلال روان تنی شود.
• تأثیر استرس: افرادی که رویدادهای استرس زا مانند تروما، بدرفتاری، بیماری های مکرر، ترس، افسردگی، عصبانیت، احساس گناه، ناامنی و سایر موقعیت های دشوار را تجربه می‌کنند نیز مستعد ابتلا به این اختلال هستند.
• شرایط خانوادگی: غیبت والدین، رفتار والدین با کودک و مشکلات روابط نیز منشأ اصلی اختلالات روان تنی است.

مشکلات گوارش

قریب به 20 درصد بیمارانی که به متخصصین گوارش مراجعه میکنند دچار بیماریهای روانپزشکی با علائم گوارشی اختلال سایکوسوماتیک می‌باشند مانند سندروم روده تحریک پذیر ( دل درد، دوره های اسهال، دوره های یبوست، نفخ شکم، ترش کردن، احساس پری سر دل و ….).

مشکلات قلبی

نزدیک به سی تا چهل درصد بیمارانی که به متخصصین قلب مراجعه میکنند دچار اختلالات روانپزشکی از جمله اضطراب و حملات هراس با علائم قلبی نظیر تپش قلب، تنگی نفس و درد سینه می‌باشند. معمولا پس از ویزیت متخصصین و حتی انجام اکو مشخص می‌شود منشا این بیماریها اختلالات روانی است و در دسته بندی بیماری های سایکوسوماتیک قرار می‌گیرد.

مشکلات روماتولوژی

بسیاری از مراجعه کنندگان به متخصصین روماتولوژی دچار بیماریهای سایکوسوماتیک می‌باشند و فرد بدون اطلاع از آن بخاطر درد های غیر اختصاصی در اندامها مانند گردن، کمر و شانه ها، اندام های فوقانی و اندام های تحتانی و ستون مهره ها ناشی از بیماریهای روان تنی است.

مشکلات مغز و اعصاب

بسیاری از مراجعه کنندگان به متخصصین مغز و اعصاب با شکایت سر درد و حتی حملات تشنجی مراجعه می‌کنند که مشخص میشود تشنج کاذب است و منشا روان تنی دارد که باید توسط یک متخصص اعصاب و روان معاینه صورت بگیرد.

مشکلات جنسی

یکی از موارد شایع در مورد زوج ها و عدم رضایت مندی آنها در زندگی زناشویی مرتبط با این نوع بیماری‌ها است. اختلال نعوظ (ED) به طور گسترده ای به عنوان یک اختلال سایکوسوماتیک (روان تنی) معمولی پذیرفته شده است. عوامل روانی و اجتماعی نقش مهمی در پاتوژن های ED دارند. اختلال نعوظ همچنین تأثیر قابل توجهی بر سلامت روانی اجتماعی و روابط بین فردی بین بیماران دارای اختلال نعوظ و شرکای جنسی آنها دارد.

مشکلات پوستی

بسیاری از مراجعه کنندگان به متخصصان پوست بخاطر مشکلات پوست و مو و زیبایی از بیماریهای روان تنی یا سایکوسوماتیک رنج می‌برند ریزش مو با منشا عصبی، خارش های منتشر، کک و مک، جوش، التهابات پوستی، کهیر و بسیاری از بیماریهای دیگر از آن جمله هستند.

نکته: تمامی موارد ذکر شده به استرس و تلقی فرد از آن استرس و درک آن می‌باشد.

هرگاه فرد آستانه پایینتری برای تحمل استرس داشته باشد ممکن است تظاهرات فیزیکی و بدنی ایجاد شود که ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. برخی سیستم گوارشی ضعیفتری دارند، برخی سیستم قلبی تنفسی ضعیفی دارند و بسیاری نیز ضعف در سیستم عضلانی-اسکلتی دارند و بیماریهای روان تنی را در آن دستگاه ها تجربه می‌کنند. بدیهی است سیستم جنسی و تولید مثل نیز متاثر از بیماریهای سایکوسوماتیک می‌باشند.

همچنین در مورد انواع فوبیا بخوانید.

خود بیمار انگاری (هیپوکندریازیس)

وقتی فردی اشتغال ذهنی شدید به یک بیماری داشته باشد که مدت آن بیش از شش ماه طول بکشد را شامل می‌شود. مثلا فرد بصورت وسواس گونه دنبال یک بیماری گوارشی درخود می‌باشد که علیرغم آزمایشات گوناگون و معاینات مکرر مبنی بر سلامت، قانع نمی‌شود و معتقد است بیماری او توسط پزشکان کشف نشده است و همچنان در صدد یافتن بیماری در خود می‌باشد. در بسیاری از موارد فرد مبتلا به خود بیمار انگاری، در یکی از اعضای خانواده اش بیماری مشخصی وجود داشته است و او اعتقاد دارد که او نیز مبتلا به آن بیماریست.

اختلال درد مزمن

مانند هیپوکندریازیس مزمن است. بدون اینکه منشایی برای درد وجود داشته باشد از درد شاکی است. (منشا روانی درد مزمن).

ممکن است به دلیل افزایش استرس یا فعالیت، درد شدیدتری بروز کند. علائم عبارتند از: درد مفاصل، دردهای عضلانی، درد، سوزش، خستگی، مشکلات خواب (اختلال بی خوابی)، از دست دادن استقامت و انعطاف پذیری، به دلیل کاهش فعالیت، مشکلات خلقی، از جمله افسردگی، اضطراب و تحریک پذیری. در یک مطالعه منتشر شده، 60.8 درصد از افرادی که درد مزمن را گزارش کردند، نشانه های افسردگی نیز داشتند، که بیشتر آنها با علائم سطح “شدید” همراه بوند.

اختلال تبدیلی یا هیستریا

در حالتی که فشارهای روانی برای فرد غیرقابل تحمل باشد خودش را بصورت تظاهر هایی از قبیل کوری، کری، لالی، بی حسی، فلجی، در یک یا چند اندام و حملات تشنج کاذب، حرکات غیر ارادی، تیک ها، اسپاسم های پلک، گردن کجی، اختلالات راه رفتن، افتادنها، مشکل در بیان کلام، استفراغ های عصبی نشان می‌دهد. در اینصورت فرد مراجعات پزشکی فراوانی داشته و بررسی های آزمایشگاهی و تصویر برداری های پزشکی او سالم بوده است. پس منشا این اختلال نیز روانپزشکی است.

درنتیجه میتوان گفت استرس عامل ایجادی آن است که بصورت عمدی ایجاد نمیشود، ناشی از مصرف مواد مخدر یا دارو نیست و فرد دنبال منافع اجتماعی یا مالی و یا حقوقی آن نمیباشد. در زمانهای گذشته به این اختلال هیستریا گفته می‌شد.

اختلال تبدیلی بازتابی از تعارض های ناخودآگاه است.

در اختیار داشتن شماره روانپزشک برای ویزیت آنلاین یا مراجعه به یک روانپزشک خوب در تهران برای بررسی تشخیصی و درمان صحیح موجب جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه بیشتر مبتلایان و خانواده های آنها خواهد شد.

همچنین در مورد تفاوت روانشناس و روانپزشک و روانپزشکی کودکان بخوانید.

سوالات متداول