امروزه تقریبا تمامی افراد با واژه استرس آشنایی دارند، چراکه جزء جدایی ناپذیر زندگی انسان شده و انسان از کودکی با موقعیت های تنش زا مواجه است یکی از اختلالات روانپزشکی کودکان، اضطراب و افسردگی است که اگر بموقع، تشخیص داده شود، قابل درمان میباشد. ترس و تشویش، شیوع اختلال اضطراب در کودکان را پایه ریزی میکند و در صورتی که این ترس ها، بیمارگونه نباشد، به صورت طبیعی خود را نشان می‌دهد. خجالتی و گوشه گیر بودن، جزو شایعترین علائم استرس و اختلال اضطراب در کودکان است که میتواند زندگی آنان را مختل کند.
نحوه پاسخ گویی به اختلال اضطراب در کودکان با توجه به نوع مشکل آنها میتواند متفاوت باشد. اما در هر شرایطی والدین باید به کودکان خود یاد دهند که آنها چگونه در محیط مدرسه استرس و اضطراب خود را کنترل کنند.
در بیشتر موارد، ترس، اضطراب و استرس در کودکان با افزایش سن تغییر میکند. مثلاً کودکی که به مهد کودک می‌‌رود و تجربه اضطراب جدایی دارد ممکن است در سال های بعد در مدرسه تبدیل به کودکی برجسته و اجتماعی شود.
اختلال اضطراب در کودکان به شکلهای مختلفی میتواند کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار دهد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder: GAD)
اختلال اضطراب فراگیر باعث میشود که بچه‌ها به طور نامعقول در مورد اتفاقات و فعالیت‌های روزانه نگران شوند. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، بیش از دیگران نگران مواردی مانند انجام تکالیف مدرسه، اشتباه کردن، نمرات امتحان و غیره هستند.
این کودکان حتی ممکن است نگران چیزهایی شوند که والدین آنها انتظارش را ندارند. مثلا، آنها ممکن است در خصوص ناهار، جشن تولد، زمان بازی با دوستان یا سوار شدن به اتوبوس مدرسه نگران شوند. برخی از آنها نگران امور جدیتری مانند جنگ، شرایط آب و هوا، آینده و سلامتی عزیزان، ایمنی، بیماری یا صدمه دیدن میشوند.
اختلال اضطراب جدایی کودکان (Separation anxiety disorder)
در کودکان خردسال شایع است، در حالیکه کودکان و نوجوانان بزرگتر بیشتر دچار اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) و یا ترس از مدرسه میشوند.
اضطراب اجتماعی باعث میشود که کودکان از رفتن به مدرسه امتناع کنند و یا از دوستان خود فاصله بگیرند. همچنین ممکن است قبل یا در حین مدرسه احساس بیماری یا خستگی کنند و یا دچار تپش قلب و تنفس شدید شوند.
اضطراب در کودکان پیش دبستانی و یا کودکانی که برای اولین بار از والدیناض خود جدا میشوند، طبیعی است. کودکان به مرور زمان به این شرایط عادت میکنند، اما اضطراب شدید و بیش از حد میتواند نشان از اختلال اضطراب جدایی در آنها باشد.
طبیعی است که بچه های خردسال از تاریکی، هیولا، حیوانات بزرگ و یا صداهای بلند مانند رعد و برق و آتش بازی احساس ترس کنند. بیش ترمواقع وقتی بچه ها می‌ترسند، بزرگسالان میتوانند به آنها کمک کنند تا مجددا احساس امنیت و آرامش کنند. اما ترس شدید و مداوم از یک چیز خاص میتواند نشانه فوبیا باشد. در این حالت ممکن است بچه ها از چیزهایی مانند حیوانات (مانند سگ، گربه یا عنکبوت)، خون، رعد و برق و یا رفتن به برخی از مکانها هراس داشته باشند.
همچنین در مورد علائم اوتیسم بخوانید
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال استرس پس از سانحه ممکن است در پی یک واقعه آسیب زا مانند تصادف شدید، تجربه یک رویداد تهدید کننده زندگی یا مشاهده خشونت شدید ایجاد شود وعلائم آن شامل تغییر در الگوی خواب، تحریک‌پذیری و مشکل در تمرکز است.
علائم اختلال اضطراب در کودکان
برخی از علائم عمومی اختلال اضطراب در کودکان شامل موارد زیر است :
- نگرانی بیش از حد که اغلب به خانواده، مدرسه، دوستان یا فعالیت های دیگر مربوط میشود
- احساس نگرانی قبل از وقوع اتفاق
- اعتماد به نفس پایین و عزت نفس
- علائم جسمی مانند دل درد، سردرد، دردهای عضلانی یا تنش
- خستگی و بیقراری
- تحریک پذیری
- تغییر در اشتها
- عدم تمرکز
- نداشتن آرامش
- اختلالات خواب در کودکان
- ترس از اشتباه یا خجالت کشیدن
افکار و احساسات
- درگیر افکار ناراحت‌کننده، ترسناک یا منفی شدن
- عصبی، وحشت‌زده یا ترسیده بودن
- ناتوانی در کنترل افکار و احساسات
- وحشت کردن یا احساس عذاب قریب‌الوقوع
- حساسیت به صدا و بو
- نگرانی در مورد ناتوانی در کنار آمدن با امور روزمره مانند مدرسه، دوستی و قرار گرفتن در گروه‌ها یا موقعیتهای اجتماعی
- مشکل در تمرکز یا خواب
- برخی علائم افسردگی کودکان
علائم فیزیکی
- حملات پانیک، که میتواند شامل افزایش ضربان قلب، تنفس سریع، عرق کردن یا لرزش باشد
- تنفس کم‌عمق یا سریع یا احساس ناتوانی در نفس کشیدن
- احساس بیماری
- خشکی دهان
- عرق کردن بیشتر از حد معمول
- انقباض عضلات
- لرزش پاها
- سندرم روده تحریک پذیر و اسهال یا نیاز به ادرار کردن بیش از حد
- احساس گرمای شدید
همچنین در مورد بیش فعالی کودکان بخوانید
راهکارهای زیر میتوانند در کاهش علائم اضطراب و استرس کودکان موثر واقع شوند:
- محیطی آرام و بدون تنش برای کودک ایجاد شود و از عواملی که باعث فشار روحی میشود اجتناب شود.
- حس دوست داشتن را با رفتار خود به کودک بفهمانید به طوری که کودک خود را عضو مورد پذیرش خانواده بداند.
- در رفع نیازهای کودک تلاش کرده و زمینه ای فراهم کنید که در زمینه های مختلف رشد کند.
- محیط خانه را فضای صمیمی و دوستانه کنید به طوری که کودک کمبود عاطفی پیدا نکند.
- به او بیاموزید که هدف داشته باشد و او را برای رسیدن به هدف کمک و راهنمایی کنید.
- از وابسته کردن کودک به خود بپرهیزید به او بیاموزید تا درکی از استقلال داشته باشد .
- به شخصیت کودک احترام گذاشته شود.
- از توجه کردن به خواسته ها و توقعات نامعقول و نابجای کودک بپرهیزید.
- از محیطهایی که کودک مورد تمسخر و توهین قرار می گیرد دوری کنید.
- در ابراز محبت زیاده روی نکنید .
- کودک آسیب پذیر است غرورش را نشکنید.
- اقداماتی که برای رشد کودک لازم است شامل تغذیه، تفریح و استراحت کافی را برای کودک فراهم کنید.
- به کودکان اجازه بدهید صحبت کنند حتی اگر حرف های بی ربط و تکراری باشد این کار باعث میشود کودک عقده های درونی خود را تخلیه کند.
- بین کودکان تفاوت و تبعیض قائل نشوید .
- در صحبت کردن از سخنان آرام بخش و شادی بخش استفاده کنید.
- کودکان را تشویق به انجام کارهای شادی بخش کرده و آنها را در محیط های شاد همسن های خود وارد کنید.
- عادت های نادرست خود را ترک کرده و کودک را از نگرانی دور کنید.
- محبت کافی به کودک بدهید و او را از نگرانی و غم دور کنید.
برای درمان اختلال اضطراب در کودکان باید همکاری مناسبی بین والدین و اطرافیان بوده به طوری که کودک دچار تناقض در رفتار نشود و محیطی امن و آرام بخش برای کودک فراهم شود. (منبع سایت)
دارو های رفع استرس و اختلال اضطراب در کودکان:
قرص های ضد افسردگی مانند SSRI اغلب برای موارد جدی تر از اضطراب و افسردگی و یا در شرایطی که استفاده آنها برای درمان افسردگی از نظر روانپزشک مناسب بنظر می‌رسد، اختصاص دارند.
طبق یک مطالعه و بررسی جدید مشخص شد، داروهای تجویزی مانند SSRI ها معمولاً یک درمان دارویی مهم برای اضطراب کودکان هستند.
SSRI هایی که ممکن است برای رفع اضطراب در کودکان تجویز شوند عبارتند از:
- فلوکستین (Prozac)
- اسکیتالوپرام (لکساپرو)
- سرترالین (zoloft)
- پاروکستین (Paxil)
- قرص سیتالوپرام (Celexa)
چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟
اصولا هر اختلال شدید و مداومی که باعث وقفه و ایجاد مشکل در کار روزمره میشود نیازمند درمان است. و در این مورد خاص هم لازم است که از یک روانپزشک یا یک روانشناس کودک کمک بگیرید. اگر اختلال اضطراب در کودکان کودکتان بر تحصیل و مدرسه آنها هم تأثیر گذاشته است، خوب است که در کنار مراجعه به روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان، با معلمان و مسئولان مدرسه فرزندان خود نیز صحبت کنید.
در آخر به یاد داشته باشید که اضطراب و استرس شما بر کودکان تأثیر میگذارد. پس اگر به اضطراب دچار هستید، در وهله اول خودتان نیز شروع به درمان نمایید در اینصورت می‌توانید از یک روانپزشک خوب کمک بخواهید.
همچنین در مورد تفاوت روانشناس و روانپزشک بخوانید